چرا گاهي آزمايش خون ضروري است؟

آزمايش خون يكي از روش‌هاي بسيار مؤثر براي اطمينان از كاركرد درست بدن و تشخيص بيماري است. اگر منظم آزمايش خون بدهيد، متوجه تغييرات بدن خود در گذر زمان مي‌شويد و مي‌توانيد براي سلامتي خود تصميمات درست و به‌موقع بگيريد. در ادامه شما را با انواع آزمايش خون، نحوه انجام آن‌ها و اطلاعاتي كه به شما مي‌دهند آشنا مي‌كنيم. اين مقاله را از دست ندهيد.

آزمايش خون چيست؟

آزمايش‌ خون از اقدامات پزشكي رايج است كه شايد بخش ثابتي از معاينه دوره‌اي شما باشد. با اينكه بيشتر آزمايش‌هاي خون به آمادگي خاصي نياز ندارند، براي بعضي از آن‌ها لازم است ۸ تا ۱۲ ساعت پيش از آزمايش چيزي نخوريد.

براي آزمايش خون كمي خون از شما گرفته مي‌شود. اين خون معمولا با استفاده از سرنگ از دست شما كشيده مي‌شود يا ممكن است با سوراخ‌كردن نوك انگشت شما به دست بيايد. كاركنان آزمايشگاه اين نمونه خون را بررسي مي‌كنند و در صورت نياز، سلول‌هاي خوني از مايع پلاسماي خون جدا مي‌شوند.

پزشك مي‌تواند با استفاده از نتيجه آزمايش خون علائم بيماري را تشخيص بدهد يا از تشخيصش مطمئن بشود. كاربردهاي آزمايش‌ خون براي پزشكان:

• اطمينان از عملكرد صحيح اعضايي مانند كبد، كليه، تيروئيد و قلب؛
• تشخيص بيماري‌هايي مانند سرطان، ايدز، ديابت، كم‌خوني و بيماري عروق قلبي؛
• تشخيص خطر بيماري قلبي؛
• اطمينان از اثر داروهايي كه مصرف مي‌كنيد؛
• ارزيابي لخته‌شدن خون شما.

چه زمان‌هايي انجام آزمايش خون لازم است؟

معمولا پزشكتان به شما پيشنهاد مي‌كند كه حداقل سالي يك بار آزمايش خون بدهيد. البته دلايل مهم زيادي براي انجام بيشتر آزمايش‌ خون وجود دارند:

• علائم غيرعادي و دائمي كه ممكن است هر چيزي از قبيل خستگي، اضافه وزن غيرعادي يا دردي جديد باشند.
• براي بهبود وضع سلامتي، مثلا دانستن ميزان عناصر مختلف موجود در خون، از جمله ميزان كلسترول اشباع و غيراشباع، راهنمايي براي تغيير رژيم غذايي يا برنامه ورزشي شماست. با دانستن وضع سلامت خود مي‌توانيد عادت‌هاي ناسالم را كنار بگذاريد و بيشتر به مواد مغذي بدنتان توجه كنيد.
• كاهش خطر بيماري يا عارضه‌ها، زيرا آزمايش خون منظم تقريبا نشانه‌هاي خطر هر نوع بيماري را در مراحل اوليه شناسايي مي‌كند. بسياري از بيماري‌هاي ريوي، قلبي و كليوي با آزمايش‌ خون تشخيص داده مي‌شوند.

پيشنهاد مي‌شود براي بهبود سلامت اين آزمايش‌ها را به‌طور منظم انجام دهيد:

• شمارش كامل خون يا CBC؛
• آزمايش متابوليك پايه؛
• آزمايش تيروئيد؛
• تست ميزان مواد مغذي براي آهن و ويتامين‌هاي دسته B.

انواع آزمايش خون

در معاينه روتين يا تشخيص بيماري، ممكن است اين آزمايش‌ها براي شما تجويز شوند:

۱. آزمايش CBC يا شمارش كامل خون

در آزمايش CBC اجزاي مختلف خون اندازه‌گيري مي‌شوند، براي مثال:

• گلبول‌هاي قرمز خون؛
• گلبول‌هاي سفيد خون؛
• هموگلوبين؛
• پلاكت‌ها؛
• ميانگين اندازه گلبول‌هاي قرمز؛
• هماتوكريت، درصد حجمي گلبول‌هاي قرمز به كل خون.

خواندن آزمايش CBC

ميزان عادي موارد زير در اين آزمايش نشانه سلامت است:

• گلبول‌هاي قرمز: در مردان ۴٫۳۲-۵٫۷۲ ميليون سلول در هر ميكروليتر ـ در زنان ۳٫۹۰-۵٫۰۳ سلول در هر ميكروليتر؛
• گلبول سفيد: ۳۵۰۰ تا ۱۰۵۰۰ سلول در هر ميكروليتر؛
• پلاكت: ۱۵۰،۰۰۰ تا ۴۵۰،۰۰۰ در هر ميكروليتر؛
• هموگلوبين: در مردان ۱۳٫۵-۱۷٫۵ گرم در دسي‌ليتر و در زنان ۱۲-۱۵٫۵ گرم در دسي‌ليتر؛
• هماتوكريت: در مردان ۳۸٫۸-۵۰ درصد و در زنان ۳۴٫۹-۴۴٫۵ درصد.

ميزان غيرعادي اين موارد مي‌تواند نشانه عارضه‌هاي زير باشد:

• كمبود مواد مغذي، مانند ويتامين بي-۶ يا بي-۱۲؛
• كمبود آهن؛
• بيماري در مغز استخوان؛
• تورم بافت؛
• عفونت؛
• بيماري قلبي؛
• سرطان.

۲. آزمايش آنزيم‌هاي خون

در اين آزمايش ميزان آنزيم‌هاي خاص بدن اندازه گرفته مي‌شوند. بدن براي كنترل واكنش‌هاي شيميايي كه درونش رخ مي‌دهد از آنزيم‌ها كمك مي‌گيرد.

تست آنزيم‌هاي خون به پزشك كمك كند بيماري‌هايي مانند حمله قلبي را تشخيص بدهد.

• اگر احتمال حمله قلبي وجود داشته باشد، ميزان آنزيم قلبي تروپونين را اندازه مي‌گيرند كه تنها هنگام آسيب‌‌ديدن قلب ترشح مي‌شود.
• آنزيم CPK-1 در ريه‌ها و مغز يافت مي‌شود. مقادير زياد اين آنزيم نشانه آسيب‌هاي مغزي يا سرطان است.
• از ديگر نشانه‌هاي حمله قلبي يا جراحت قلبي، آنزيم CKP-2 است.
• آنزيم CPK-3 در قلب شما يافت مي‌شود و در اثر تورم ماهيچه، جراحت يا ورزش شديد ترشح مي‌شود.

۳. آزمايش لخته‌شدن

در آزمايش لخته‌شدن، كه به نام آزمايش انعقاد نيز شناخته مي‌شود، پروتئين‌هايي بررسي مي‌شوند كه در انعقاد خون نقش دارند. اين آزمايش در صورتي توصيه مي‌شود كه پزشك احتمال عارضه‌اي انعقادي را داده باشد.

اگر فردي از وارفارين يا ساير داروهاي رقيق‌كننده خون استفاده كند، ممكن است پزشك آزمايش انعقاد خاصي را براي نظارت دوره‌اي تجويز كند.

نتايج اين آزمايش براي تشخيص بيماري‌هاي زير استفاده مي‌شوند:

• سرطان خون ميلوئيدي حاد؛
• هموفيلي (خونريزي بيش از حد)؛
• ترومبوز يا لخته‌شدن خون؛
• بيماري كبدي؛
• كمبود ويتامين K.

۴. آزمايش چربي خون

اگر پزشك بخواهد خطر ابتلا به بيماري‌ عروق قلب يا ساير بيماري‌هاي مربوط به تجمع كلسترول در عروق را بررسي كند، بايد آزمايش ليپوپروتئين يا چربي انجام بدهيد. در اين آزمايش اطلاعات زير به دست مي‌آيند:

• ميزان كلسترول چربي‌هاي غيراشباع (كلسترول بد)؛
• ميزان كلسترول چربي‌هاي اشباع (كلسترول خوب)؛
• ميزان كل كلسترول؛
• ميزان تري‌گليسريد‌هاي خون.

خواندن آزمايش چربي خون

• ميزان چربي اشباع: اگر بيشتر از ۶۰ ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، زياد است؛ در مردان اگر كمتر از ۴۰ ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد و در زنان اگر كمتر از ۵۰ ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، كم است.
• ميزان چربي غيراشباع: اگر بيشتر از ۱۶۰ ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد زياد است. اگر كمتر از ۱۰۰ ميلي‌گرم باشد، كم است.

پيش از انجام آزمايش ليپوپروتئين يا چربي، بايد ۸ تا ۱۲ ساعت چيزي نخوريد.

۵. آزمايش متابوليك پايه

آزمايش متابوليك پايه يا BMP ميزان مواد شيميايي مختلف در پلاسماي خون را تعيين مي‌كند. اين آزمايش به‌اسم آزمايش شيميايي خون ۸ نيز شناخته مي‌شود و اطلاعاتي درباره استخوان‌ها، ماهيچه‌ها و اعضاي بدن فراهم مي‌كند.

در آزمايش متابوليك پايه ميزان مواد زير در خون بررسي مي‌شود:

• الكتروليت‌ها؛
• كلسيم؛
• گلوكز؛
• سديم؛
• پتاسيم؛
• كربن‌ دي‌اكسيد؛
• كلريد؛
• نيتروژن اوره خون؛
• كراتينين.

آزمايش BMP اطلاعات زير را در اختيار شما قرار مي‌دهد:

• ميزان نامتعادل كلسيم: ميزان كلسيم غيرعادي مي‌تواند نشانه‌ بيماري‌هاي زمينه‌اي مربوط به كليه‌‌ها، استخوان‌ها، سرطان، سوء‌تغذيه يا بيماري‌هاي ديگر باشد.
• ميزان گلوكز خون: ميزان غيرعادي گلوكز در خون مي‌تواند نشانه ابتلا به ديابت يا خطر ابتلا به آن باشد. پيش از انجام اين آزمايش نبايد غذا بخوريد.
• كليه‌ها: وجود مواد دفعي اضافي در خون، مانند نيتروژن اوره خون و كراتيتين، مي‌تواند نشانه عارضه كليوي باشد.
• الكتروليت‌ها: وجود ميزان غيرعادي الكتروليت‌ها مي‌تواند نشانه‌ كم‌آبي يا بيماري‌هاي كليوي باشد.

۶. آزمايش تيروئيد

آزمايش تيروئيد يا تست عملكرد تيروئيد نشان مي‌دهد كه تيروئيد شما چگونه بعضي هورمون‌ها را توليد مي‌كند يا چه واكنشي به آن‌ها نشان مي‌دهد. براي مثال:

• T3: اين هورمون همراه با هورمون T4 ضربان قلب و حرارت بدن شما را تنظيم مي‌كند.
• RU: تست T3 resin uptake اندازه مي‌گيرد كه هورمون اتصال تيروكسين به گلوبين چگونه موجب اتصال مي‌شود.
• T4: تيروكسين يا T4 به همراه T3 سوخت‌وساز و رشد شما را تنظيم مي‌كند.
• هورمون محركه تيروئيد يا TSH: اين ماده به تنظيم ميزان هورمون‌هاي ترشح‌شده از تيروئيد شما كمك مي‌كند.

ميزان عادي اين هورمون‌ها:

• T3: به ميزان ۱۰۰-۲۰۰ نانوگرم در هر دسي‌ليتر خون؛
• T3RU: به ميزان هورمون T3 بستگي دارد. اگر ميزان T3 كم باشد، مقدار آن زياد خواهد بود و برعكس؛
• T4: به ميزان ۵-۱۲ميكروگرم در دسي‌‌ليتر؛
• TSH: تا ۰.۴-۴ ميلي‌‌واحد جهاني بر ليتر.

۷. آزمايش كشت خون

آزمايش كشت خون به پزشك شما كمك مي‌كند عفونت‌هاي خوني را تشخيص بدهد. در صورتي اين آزمايش براي شما تجويز مي‌شود كه دكترتان فكر كند به نوعي عفونت مبتلا هستيد. علائم زير مي‌توانند نشانه عفونت باشند:

• تب يا لرز؛
• خستگي مفرط؛
• ادرار كمتر از حالت عادي؛
• تهوع؛
• گيجي؛
• تپش قلب يا تنفس سريع؛
• تورم در قسمت‌هاي مختلف بدن؛
• افت شديد فشار خون.

در اين آزمايش نمونه خون با ماده كشت مخلوط مي‌شود تا باكتري‌هاي موجود در خون شما (در صورت وجود) سريع‌تر رشد كنند.

پيش از انجام كدام آزمايش‌ها بايد ناشتا باشيد؟

هر چيزي كه مي‌خوريد و مي‌نوشيد شامل ويتامين‌ها، پروتئين‌ها و ساير مواد مغذي مي‌شود كه ميزان بعضي عناصر را در خون شما ناگهان افزايش يا كاهش مي‌دهد.

۸ تا ۱۲ ساعت غذانخوردن پيش از آزمايش خون موجب مي‌شود كه اين متغير‌ها تأثيري بر نتايج آزمايش نداشته باشند. آزمايش‌هاي رايجي كه براي انجام‌دادنشان لازم است قبلشان غذا نخوريد:

• آزمايش‌هاي چربي خون؛
• آزمايش‌هاي قند خون؛
• عملكرد كبد؛
• عملكرد كليه؛
• آزمايش متابوليك پايه؛
• تست گلوكز.

آزمايش خون عادي چگونه انجام مي‌شود؟

معمولا آزمايش خون در آزمايشگاه يا مطب دكتر انجام مي‌شود و تنها چند دقيقه وقت مي‌گيرد. براي انجام آزمايش خون، پرستار يا تكنسين آزمايشگاه:

۱. ناحيه‌اي از دست را كه از آن خون مي‌گيرند تميز مي‌كند.

۲. يك كش پلاستيكي بالاي بازوي شما مي‌بندد كه رگ‌ها بهتر ديده شوند.

۳. سوزن سرنگ را آرام وارد رگ شما مي‌كند تا خون جمع‌آوري شود.

۴. سوزن سرنگ را از دست شما بيرون مي‌كشد و كش پلاستيكي را باز مي‌كند و آزمايش تمام مي‌شود.

۵. محل خون‌گيري را با يك پنبه تميز مي‌پوشاند و رويش چسب مي‌زند.

خطرات آزمايش خون

خطرات آزمايش‌هاي معمول اندك‌اند:

• درد و ناراحتي در محل ورود سوزن سرنگ؛
• غش‌كردن به‌علت از دست دادن خون؛
• پاره‌شدن رگ.

سخن پاياني

آزمايش‌ خون يكي از بهترين‌ روش‌هاي پيشگيري است. پزشك شما مي‌تواند براي معاينه‌هاي دوره‌اي يا در صورت احتمال ابتلا به بيماري خاص، آزمايش خون را به شما توصيه كند. اين آزمايش‌ها تقريبا بي‌خطر هستند و براي ارزيابي سلامت بسيار مفيدند.

با اطلاع از اين مطالب و مشورت با پزشك خود مي‌توانيد آزمايش‌هاي ذكرشده را در برنامه مراقبت‌ از خود قرار بدهيد تا سالم‌تر باشيد و زندگي‌تان بهتر شود.