با چه روش هايي مي توانيم از آسيب هاي ناشي از آلودگي هوا در امان بمانيم و مانع ان شويم خطرات ناشي از آلودگي هوا براي سلامتي ما چگونه اند و چه روش هايي براي مقابله با آن ها وجود دارد؟
در سال هاي اخير، همزمان با نزديك شدن زمستان و سرد شدن هوا ميزان آلودگي هوا آنقدر زياد مي شود كه كارشناسان را وادار مي كند تا چند روزي از زمستان را با عنوان وضعيت اضطراري معرفي كنند. اما امسال وضع با هميشه فرق مي كند اين روزها و هفته ها شاهد آلودگي هواي تهران و برخي از شهرهاي بزرگ هستيم. وضعيت هشدار همچنان ادامه دارد و بارش باران هايي كه گه گاه زمين شهرها را مرطوب مي كند بي فايده است. اگر اين روزها شما نگران وضعيت آلودگي هوا هستيد با ما همراه باشيد. ما تلاش كرديم با كمك بهترين متخصصان و كارشناسان حوزه سلامت راهكارهايي را به شما ارائه دهيم تا به واسطه آنها بتوانيد از ميزان عوارض و آلودگي هاي هوا كم كنيد.
دكتر عاطفه عابديني، فوق‌تخصص ريه، عضو هيات علمي دانشگاه شهيد بهشتي تهران:
به‌طور متوسط هر انساني در هفته حدود 168ساعت در‌معرض هواي آزاد و 40ساعت در‌معرض هواي بسته قرار مي‌گيرد. عوارضي كه آلودگي هوا مي‌تواند براي اشخاص به‌همراه داشته باشد بستگي به ميزان آلودگي هوا، نوع ماده آلاينده، غلظت آن، زمان تماس و شرايط آب و هوايي دارد. اما در اين هوا مواد آلاينده شامل so2، ذرات معلق ريز و درشت، گاز co، گاز NO، آرسنيك معدني و… است، اما بهتر است بدانيد كه هر يك از اين آلاينده‌ها چه اثراتي بر بدن مي‌گذارند.
آلاينده‌هاي موجود در هوا چه بلايي برسرمان مي‌آورند؟
گاز CO در بدن باعث خستگي، رخوت، سردرد، اختلال تنفسي و گرفتگي رگ‌هاي خوني مي‌شود. اما در موارد شديد ممكن است باعث تشنج و به كما رفتن شخص هم شود. نكته قابل‌توجه اين است كه دود سيگار هم حاوي گاز CO يا همان مونوكسيدكربن است و به‌شدت سرطان‌زاست. همچنين گاز SO2 در دستگاه تنفسي فوقاني يعني مخاط حلق و حنجره حل مي‌شود و آسيب زيادي را به اين قسمت‌ها از بدن مي‌رساند. براي همين افراد در تنفس‌شان دچار مشكل خواهند شد؛ در‌نهايت اگر به‌موقع درمان صورت نگيرد ممكن است موجب مرگ افراد هم شود. حتي ممكن است ريه‌ها را هم درگير كند و شخص به بيماري مزمن ريوي مبتلا شود.
گاز NO هم همين عوارض را به‌همراه دارد اما غير از مسائل نام برده شده ممكن است باعث ايجاد برونشيت در افراد هم شود. حتي در برخي موارد ممكن است افراد حس بويايي‌شان را از‌دست بدهند كه در اين مواقع بايد براي جلوگيري از پيشرفت اثرات اين گاز به متخصص مراجعه كرد. سرب يكي ديگر از آلاينده‌هايي است كه در هواي آلوده وجود دارد و انباشته شدن آن در بدن به ريه و به ديگر ارگان‌هاي مختلف بدن آسيب مي‌رساند و حتي ممكن است موجب كم‌خوني در افراد شود. غير از سرب ذرات معلقي در هوا وجود دارند كه اين ذرات از راه تنفسي وارد ريه مي‌شوند و سرطان‌زا هستند. به‌علاوه باعث تشديد سرفه و تنگي نفس در فرد مي‌شوند تا جايي كه ممكن است براي كنترل شرايط فرد به بيمارستان منتقل شود.
چه كساني بيشتر در‌معرض خطر هستند؟
هواي آلوده سلامت همه افراد را به خطر مي‌اندازد اما همه مي‌دانيم كه بيشترين قشري كه بايد خود را از اين آلودگي در امان نگه دارند كودكان، افراد مسن و افرادي هستند كه به انواع بيماريهاي مزمن قلبي و ريوي مبتلا هستند، اما غير از اين افراد مادران باردار و افرادي كه نقص سيستم بدني دارند يا سيستم بدني‌شان ضعيف است هم نبايد در‌معرض اين هوا قرار بگيرند.
به‌عنوان مثال افرادي كه به بيماري آنفلوآنزا مبتلا هستند بايد به جديت خود را از اين شرايط دور نگه دارند چراكه سيستم بدني‌شان ضعيف است و ممكن است باعث تشديد بيماري در آنها شود. همچنين در طول دوره بارداري بايد تا جايي كه ممكن است مادر از منزل خارج نشود، به‌خصوص در سه ماهه اول بارداري كه ارگان‌هاي جنين درحال شكل‌گيري است. با اين حال فراموش نكنيد كه اين شرايط آب‌و‌هوايي براي افرادي كه جسم سالمي دارند و به بيماري خاصي مبتلا نيستند ايجاد عارضه مي‌كند، پس وجود هر بيماري زمينه‌اي ممكن است به‌دليل آلودگي هوا شدت پيدا كند، حتي برخي بيماريهاي چشمي مثل خشكي چشم، پس به‌طور كلي اگر هر بيماري زمينه‌اي داريد مراقب باشيد و دستورات احتمالي را رعايت كنيد.
اين روزها دستگاه‌هاي تصفيه هوا به‌كار مي‌آيد؟
دكتر عاطفه عابديني مي‌گويد: «سوال‌هاي متعددي در اين زمينه پرسيده شده است اما بايد بگويم كه از نظر علمي هنوز ثابت نشده كه اين دستگاه مي‌تواند در اين زمينه تاثيرات مثبتي به‌همراه داشته باشد يا نه. با اين حال استفاده از اين وسيله مي‌تواند به حفظ محيطي مطبوع‌تر كمك كند. اما اينكه صددرصد بتواند هوا را تصفيه كند و نقش بسيار موثري در زمينه آلودگي هوا داشته باشد، هنوز اطلاعات دقيقي در دست نيست.
با اين حال مي‌تواند در محيط منزل مورد‌استفاده قرار بگيرد.» در ادامه دكتر حميد سهراب‌پور، متخصص ريه مي‌گويد: «دستگاه‌هاي تصفيه هوا قادر نيستند هواي آلوده‌اي كه وارد محيط مي‌شوند را تصفيه كنند، اما اگر در محيط بسته‌اي كه هوا آلوده راه نفوذ ندارد از دستگاه تهويه استفاده شود، مي‌تواند تاحدودي براي مطبوع كردن محيط مفيد باشند.
مشاغل پرخطر را بشناسيد!
به‌طور كلي هر شغلي كه در فضاي باز انجام مي‌شود در‌معرض خطر قرار دارد. اما همه رانندگان (تاكسي، اتوبوس و…)، پيك‌هاي موتوري، پليس‌هاي راهنمايي و رانندگي و ساير شغل‌هايي كه در مكان بسته انجام نمي‌شوند، جزء شغل‌هاي پرخطر هستند. همچنين مغازه‌دارها بايد تا جايي كه امكان دارد در مغازه را بسته نگه دارند، اما افرادي كه در شغل‌شان با مواد شيميايي در ارتباط هستند مثل جوشكارها، نقاشان و مشاغل ديگر و افرادي كه در‌معرض گرد‌و‌خاك قرار دارند مثل كارگران ساختمان، مهندسان ناظر، بنا و… در روزهايي كه آلودگي هوا بيداد مي‌كند، جزء مشاغل پرخطر به‌حساب مي‌آيند. اين افراد بايد احتياط كنند چراكه اين عوامل در كنار آلودگي هوا مي‌توانند فرد را بيشتر مستعد ابتلا به بيماريهاي تنفسي كنند.
ماسك نزنيم مي‌ميريم؟!
بهتر است بگويم كه ماسك‌ها به دو دسته تقسيم مي‌شوند؛ يكي ماسك‌هاي ساده هستند كه بيشتر در اتاق‌هاي جراحي يا توسط پزشكان در مطب‌ها مورد‌استفاده قرار مي‌گيرند. در روزهايي كه هوا آلوده است تنها كاري كه از پس اين ماسك‌ها بر مي‌آيد جلوگيري از رسوب مواد معلق بزرگ در هواست، اما از ورود ذرات معلق كوچك جلوگيري نمي‌كنند و اين ذرات با ابعاد كوچك به‌راحتي مي‌توانند وارد سيستم دستگاه تنفسي افراد شوند و مشكلات متعددي را به‌وجود آورند. اما در اين موارد استفاده از ماسك فيلتردار يعني ماسك 95 N مي‌تواند نقش موثري در تضمين سلامت شما داشته باشد.
اما فراموش نكنيد كه اين ماسك‌ها هم نياز به تعويض دارند. به‌عنوان مثال اگر فردي هستيد كه روزانه ساعات زيادي را در هواي آزاد سپري مي‌كنيد، بهتر است ماسك خود را به‌طور روزانه تعويض كنيد و فردا از ماسك جديد استفاده كنيد، اما اگر خانم خانه‌داري هستيد و بيشترين ساعتي كه در بيرون از منزل سپري مي‌كنيد حدود يك ساعت است، مي‌توانيد هر دو روز يك‌بار ماسك فيلتردار خود را تعويض كنيد.
بيشترين ساعتي كه مي‌توان در اين هوا بيرون ماند چقدر است؟
به‌طور كلي براي اينكه بتوان گفت هر فرد به چه ميزان مي‌تواند در اين هوا رفت‌و‌آمد كند، بستگي به عواملي از‌جمله سن، ميزان فعاليت، شدت آلودگي، محلي كه در آن قرار دارد، سابقه بيماري به‌خصوص بيماري قلبي و ريوي دارد. اما به‌طور كلي افرادي كه شرايط جسماني مناسبي دارند و از ماسك‌هاي فيلتردار استفاده مي‌كنند بهتر است بيشترين زماني كه در اين هوا قرار مي‌گيرند بين يك تا دو ساعت باشد چراكه جايز نيست در اين هوا بيشتر از اين ساعت حضور پيدا كنند.
توصيه اضطراري به بيماران قلبي و ريوي!
اگر بيماري زمينه‌اي قلبي يا تنفسي داريد و قرار است ساعت‌هاي زيادي را خارج از خانه سپري كنيد، بازهم با استفاده از ماسك‌هاي مخصوص توصيه نمي‌شود بيشتر از يك ساعت در هواي آزاد باشيد؛ چراكه ممكن است سلامت شما به خطر بيفتد. همچنين بيماران قلبي ممكن است در حالت عادي علامت خاصي را به‌همراه نداشته باشند ولي در مواقعي كه هوا به‌طور اضطراري آلوده است دچار مشكل شوند. به‌طور كلي بايد گفت كه آلودگي هوا باعث افزايش شيوع درد قفسه سينه، تنگي نفس، افزايش فشارخون، افزايش ضربان قلب و در آخر سكته حاد قلبي و حتي مرگ ناگهاني مي‌شود. شيوع بستري بيماران قلبي و ريوي در زمان‌هايي كه آلودگي هوا بالاتر از حد مجاز است، افزايش پيدا مي‌كند، پس بهتر است در صورت مشاهده اين علائم سريعا به پزشك مراجعه كنند و از روي اين علائم بي‌تفاوت نگذرند.
قبل از خارج شدن از منزل رعايت كنيد
نكته ديگري كه شامل همه افراد به‌خصوص كودكان و افراد مسن مي‌شود عدم فعاليت‌هاي زياد در اين هواست. بهتر است از انجام تنفس‌هاي عميق همراه با فعاليت‌هاي تند خودداري كنيد. پياده‌روي (تند و آهسته)، انجام حركات ورزشي در فضاي باز و بازي كردن كودكان در اين شرايط ممنوع است و بايد از انجام اين فعاليت‌ها اجتناب كنيد. تا جايي كه امكان دارد بايد از انجام كارهايي كه باعث مي‌شود تنفس به تندي انجام شود بايد خودداري كرد. بهتر است در روزهاي آلوده در اوايل صبح يا بعد از غروب آفتاب از خانه خارج شويد، چراكه نور خورشيد باعث توليد گازهاي سمي در روزهاي آلودگي مي‌شود. همچنين آلودگي هوا از دود قليان و سيگار مضرتر نيست اما مي‌تواند باعث بروز سرطان در افراد شود. براي محافظت چشم‌ها بهتر است از عينك آفتابي و قطره اشك مصنوعي استفاده كنيد.
دكتر ناصر رضايي‌پور، متخصص طب سنتي ايران:
پاكسازي ريه‌ها با كمك طب سنتي!
از نگاه پزشكي پارسي، صرفا به برخي راهكارهاي كاهش عوارض آن اشاره خواهم كرد. ذكر اين نكته بايسته است كه مواردي كه در پي مي‌آيند، توضيحات دقيق علمي از نگاه دو دانش طب سنتي ايران و پزشكي نوين دارند كه عبارتند از: تقويت مغز و سيستم عصبي و قلب و كبد، عملكرد ضدويروسي و ضدميكروبي، اثرات آنتي‌‌اكسيداتيو، انبساط عروق خوني و بهبود گردش خون مركزي و محيطي، تقويت مخاطات و راه‌هاي تنفسي، لينت مزاج و پرهيز از يبوست، دفع برخي متابوليت‌هاي سمي و…
1. دودكردن و پراكندن برخي مواد و گياهان
دودكردن گياهاني چون پوست انار، ريشه بادام تلخ، ميوه به، برگ بيد، اندام هوايي ريباس، گل زعفران، چوب سيب، غده سير، سقز، عود هندي، كافور، كندر، مشك، مصطكي، برگ مورد، اسپند و… مي‌توانند به تقويت اعضاي اصلي بدن و كاهش عوارض آلودگي كمك كنند. اين موارد، قابل استفاده براي بيشتر افراد هستند، اما توصيه مي‌شود اگر مشكل يا بيماري زمينه‌اي خاصي داريد، پيش از استفاده، با يك متخصص طب سنتي ايران مشورت كنيد.
2. بوييدن مواد خوشبو
براي اين كار، كافور، نيلوفر، بنفشه و صندل در افراد گرم‌مزاج و مشك، عنبر، لادن، ميخك (قرنفل) و جوز بويا در افراد سردمزاج قابل‌توصيه است. بوهاي خوشي چون ليمو، پرتقال، سيب، به، زعفران، هل، دارچين، بهارنارنج و… را نيز از ياد نبريد.
3. پاكسازي سطوح
در منابع طب ايراني، توصيه شده در زمان همه‌گيري بيماريهاي خطرناك (مانند طاعون، حصبه، آنفلوآنزاهاي خطرناك و…)، سطوح مختلف چون در، ديوار، سقف، فرش و حتي لباس‌ها را با پاشيدن محلول سركه‌اي سير و پياز، ضدعفوني كنيد. امروزه نيز اثر اسيدي كردن محيط در كاهش فعاليت باكتري‌ها ثابت شده است و آثار درماني سير و پياز نيز به اثبات رسيده است.
مي‌توان توصيه كرد كه اگر چندان از بوي چنين محلولي بدتان نمي‌آيد و مجبور به خروج از منزل در روزهاي تيره‌وتار آلودگي هوا هم هستيد، دست‌كم ماسك‌هاي ساده خود را به چنين محلولي آغشته كنيد.
4. بهتر است از كارهايي كه قواي شما را تضعيف مي‌كنند، پرهيز كنيد. از‌جمله خواب ناكافي و شب‌زنده‌داري، زياده‌روي در فعاليت جنسي، مواجهه با هواي بسيار سرد، مواجهه درازمدت با امواج الكترومغناطيس به‌ويژه رايانه و تلفن‌همراه، حمام سنگين و گرسنگي طولاني.
5. پرهيز از فعاليت‌هاي بدني و ورزش سنگين همچنين پرهيز از بي‌تحركي. در اين زمينه، توصيه مي‌كنم در منزل حتما تاب‌سواري كنيد كه جزء ورزش‌هاي بسيارخوبي است كه منافع عام براي بدن دارد.
6. پرهيز از ورود مواد زايد و سمي ديگر، پرهيز از مصرف سيگار و قليان، استفاده نكردن از حشره‌كش در محيط، پرهيز از پخت‌وپز بدون تهويه مناسب در آشپزخانه
بخور، نخورهاي روزهاي آلودگي!
توجه به تدابير خوردن و آشاميدن، همواره از مهم‌ترين تدابير تندرستي هستند چون همواره با آنها در ارتباطيم و به‌خوبي هم دراختيار ما قرار دارند. در زمان آلودگي هوا توصيه مي‌شود:
•كاهش رطوبات بدن با مصرف بيشتر غذاهاي خشك_ تري چون خشكبار، مغزها و…
•پرهيز از خوردن غذاها و ميوه‌هاي تر (آبدار) سريع‌العفونت مانند غذاهاي حاوي گوشت و روغن زياد، شيريني، ماهي و در ميوه‌ها انگور، آلو، شفتالو، هندوانه، خربزه، خيار، كدو و برخي سبزي‌ها
•پرهيز از خوراكي‌هاي افزاينده غلظت خون مانند گوشت گاو، عدس، بادنجان به‌ويژه ميرزاقاسمي، گوشت‌هاي صنعتي (سوسيس و كالباس)، غذاهاي خميري چون ماكاروني و لازانيا، غذاهاي چرب و سنگين چون كله‌پاچه.
•پرهيز از خوراكي‌هاي يبوست‌آور مانند گوشت گاو و گوساله، سوسيس و كالباس، غذاهاي خشك، عدس‌پلو، موز سفت، خرمالوي نارس و گس، ميوه‌هاي ترش و سنجد.
•در صورت لزوم، مصرف گوشت‌هايي كه ديرتر فاسد مي‌شوند، مانند گوشت پرندگان كوچك با مزاج معتدل (مانند جوجه و كبك) همراه با چاشني‌هاي ترش چون سماق، غوره، آب ليمو، سركه يا آب انار ترش (امروزه نيز نقش ترشي‌ها در كاهش pH محيط همچنين اثرات ضد‌ميكروب و آنتي‌اكسيداني قابل‌توجه تركيبات پلي‌فنلي آنها مورد توجه است).
•خوردن خوراكي‌هايي كه موجب نشاط و تقويت اعضاي رئيسه (مغز، قلب و كبد)، حفظ حرارت غريزي، جلوگيري از عفونت اخلاط، تقويت معده و رفع مشكلات گوارشي مي‌شوند: آلو بخارا، انار، مورد، انواع به، پسته، پونه، پياز، تمر هندي، جو، خاكشير، خرفه، رازيانه، زرشك، زعفران، سماق، سيب، سير، كاسني، گشنيز، گلاب، ليمو، نارنج، نارنگي، هل و… (اثرات اين مفردات در تقويت سيستم ايمني، آثار ضدميكروبي، آنتي‌اكسيداني و… ثابت شده است).
براي مطالعه ادامه مقاله به سايت دكتر سلام مراجعه كنيد.
در مورد اسپاي مو بيتر بدانيد